Thiết kế Nhà thờ họ

Thiết kế Nhà thờ họ – Từ đường là những công trình kiến trúc dành riêng cho việc thờ cúng lễ bái Tổ tiên của một dòng họ hay từng chi họ tính theo phụ hệ (dòng của cha). Nhà thờ họ phổ biến của người Việt tại khu vực đồng bằng trung du Bắc Bộ và Trung Bộ. Kiến trúc truyền thống của người Việt có rất nhiều loại hình, trong đó có loại hình kiến trúc Nhà thờ họ. Kiến trúc Nhà thờ họ mang những đặc điểm riêng của nó so với các loại hình kiến trúc khác. 

Về hình thức kiến trúc, Nhà thờ họ khá gần gũi với kiến trúc nhà ở dân gian. Về công năng, Nhà thờ họ là công trình tín ngưỡng để thờ cúng Tổ tiên. Đây là hai yếu tố chính tạo nên phong cách kiến trúc của Nhà thờ họ.

Khái niệm chung về thiết kế nhà thờ họ

- Để thiết kế kiến trúc nhà thờ họ, nhà thờ tổ, từ đường, kiến trúc sư sẽ sử dụng 2 kiến thức nhà ở truyền thống và kiến trúc tín ngưỡng tâm linh. Ngoài ra, nhà thờ họ thể hiện tính cách của cả một gia đình dòng tộc theo thời gian tương đối dài nên cũng có những yếu tố cá nhân của chủ đầu tư cũng như tín ngưỡng của gia đình chứ không phải của cả cộng đồng

- Nhà thờ họ, nhà thờ tổ về cơ bản có quy mô to hơn phòng thờ của từng gia đình nhưng được xây dựng theo kiến trúc riêng, độc lập. Kết cấu theo kiểu nhà gỗ vẫn là yếu tố chính để xây dựng nhà thờ họ. Do nhà thờ họ không quá to nên kiến trúc đơn giản, vừa phải phù hợp với số lượng con cháu mỗi lần có dịp tổ chức cúng lễ

Thiết kế nhà thờ họ như thế nào

- Về cơ bản nhà thờ họ, nhà thờ tổ điển hình kết cấu là một gian nhà hình chữ Nhất nằm ngang với hai mái trước và sau theo kiểu thu hồi, mái lợp ngói điển hình, ở quê có thể dùng tranh lá cho phù hợp.

- Số gian thông thường 3-5 gian là vừa phải. 

Nhà thờ bố trí hình chữ Nhất, kiểu nhà 5 gian

Hiện nay kết cấu Nhà thờ họ bê tông cốt thép giả gỗ được xây dựng nhiều do giá thành rẻ hơn so với làm bằng gỗ truyền thống. Nhà thờ họ thường không được đầu tư lớn (vì là sở hữu cá nhân của từng dòng họ) nên thường có kiến trúc đơn giản, nhỏ bé chứ không rộng lớn, hoành tráng như những công trình tín ngưỡng công cộng.

Thông thường, một Nhà thờ họ điển hình chỉ là một ngôi nhà hình chữ Nhất nằm ngang với hai mái trước và sau theo kiểu thu hồi bít đốc (hồi văn), mái có thể lợp tranh, lá cọ hoặc ngói mũi dân dã (ngói di), quy mô công trình thường từ 3 đến 5 gian. Khu vực đồng bằng Bắc Bộ vẫn được xem là cái nôi của người Việt, vì vậy loại hình kiến trúc Nhà thờ họ cũng ra đời sớm nhất ở khu vực này.

Do quy mô đầu tư nhỏ nên trang trí trên kiến trúc Nhà thờ họ thường đơn giản, khiêm tốn hơn so với các công trình kiến trúc tín ngưỡng khác của cộng đồng, đặc biệt là hầu như không có các trang trí bên ngoài công trình hoặc nếu có thì cũng được đơn giản hóa tới mức tối đa. Nếu như trên mái các đình, chùa thường có rồng, phượng, mặt nguyệt, các con giống… được làm cầu kỳ, tinh xảo thì trên nóc mái Nhà thờ họ cùng lắm chỉ có bức Đại tự, đầu kìm, đấu cơm, gạch hoa chanh và những chi tiết trang trí hết sức đơn giản.

Vì sao không chạm rồng 5 móng? Trang trí ở Nhà thờ họ chủ yếu tập trung bên trong công trình và phân thành hai loại chính: Thứ nhất là trang trí trên các cấu kiện kiến trúc (trang trí trên bất động sản), thứ hai là trang trí trên các đồ vật nội thất (trang trí trên động sản). Trang trí trên cấu kiện kiến trúc là những trang trí cố định không thể tháo rời nên thường có cùng phong cách nghệ thuật ở thời kỳ xây dựng, còn các vật dụng nội thất (như bàn thờ, hương án, hạc, lư hương, cửa võng, hoành phi, câu đối…) thường có sự bổ sung, thay đổi theo thời gian nên các trang trí trên mỗi vật dụng có phong cách khác nhau.

Lịch sử thiết kế

- Yếu tố lịch sử: khu vực đồng bằng Bắc Bộ với văn hóa lúa nước và lối kiến trúc truyền thống đã hình thành nên phong cách thiết kế cho nhà thờ họ chung cho cả nước, tùy theo vùng miền mà hình thức này có thể thay đổi

- Các nhà thờ họ ở Bắc Bộ có niên đại sớm từ cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18. Cấu kiện cho kiểu nhà thờ thời này không to do đầu tư đơn giản và có độ bền kém. Trong nhà thờ họ thường thờ các vị tổ của dòng họ

- Theo dân gian có câu: "tứ đại mai thần chủ" nghĩa là từ đời thứ tư thì không phải thờ nữa do vậy trong một nhà thờ họ không thờ quá 5 đời tổ. Tuy nhiên có thể thay đổi ít nhiều theo vùng miền. 

- Trang trí trên cấu kiện kiến trúc xuất phát từ mục đích vừa làm đẹp vừa làm giảm sự thô mộc, nặng nề của cấu kiện gỗ, song tùy thuộc vào khả năng đầu tư mà mức độ trang trí có thể nhiều, ít khác nhau ở từng Nhà thờ họ. Trang trí trên kiến trúc Nhà thờ họ rất ít dùng hình tượng rồng mà hay sử dụng các hình tượng thuần túy mang tính trang trí (như hình hoa lá, hình kỷ hà…), hoặc các biểu tượng thiêng (như hình vân xoắn, hình đao mác…). -

- Một số nhà thờ của những dòng họ có người làm quan cũng trang trí hình rồng trên kiến trúc, nhưng rất hạn chế và các hình rồng này thường được cách điệu, biến tấu đi (trúc hóa rồng, mai hóa rồng, mây hóa rồng, lá hóa rồng, cá hóa rồng…). Sở dĩ có đặc điểm này là do các Nhà thờ họ truyền thống còn tồn tại đến nay chỉ có niên đại xây dựng từ cuối thế kỷ XVII tới đầu thế kỷ XX, khi mà Nho giáo đã ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân Việt. Theo quan niệm của Nho giáo thì rồng là biểu tượng cho tầng trên, đặc biệt là rồng có 5 móng chân tượng trưng cho Thiên tử.

Quy hoạch kiến trúc nhà thờ họ

- Thông thường nhà thờ họ bố trí tách rời khỏi khu nhà ở và nằm ở khu riêng biệt và thường đặt ở gần nhà của trưởng họ để tiện công việc thờ cúng và chăm nom nhà thờ. Do vậy khi thiết kế cần xác định khu đất của đại gia đình để bố trí thích hợp. Trường hợp này việc quy hoạch dễ dàng hơn và đáp ứng nhiều yêu cầu về phong thủy

- Đối với nhà thờ họ kết hợp nhà để ở, cần bố trí theo nhu cầu sinh hoạt của người trong nhà

- Nguyên tắc bố trí chính là nguyên tắc đăng đối qua trục thần đạo (trục đi qua chính giữa nhà thờ). Nguyên tắc này ảnh hưởng đến khối, trang trí bên ngoài, sân vườn, bên trong, sắp xếp ban thờ, bài vị